Wat de zorg kan leren van... robots die onze banen stelen!

Deze blog is geschreven door Joris Arts.

Vorige week was ik met een groep toezichthouders in Zorg en Welzijn op InnovatietripNL in de Brainport regio. We begonnen de trip bij Driessen Groep, een inspirerende organisatie waar ik al eerder over schreef. Tijdens de lezing van CEO Jeroen Driessen, viel het begrip Jevons Paradox. Een ogenschijnlijk abstract concept, maar met directe relevantie voor de zorg van vandaag. Later die dag bezochten we de inspirerende robotbedrijven Avular en SARA-Robotics, waar technologie mensen ondersteunt in plaats van vervangt. Opeens werd die paradox glashelder.

Maar eerst even terug in de tijd… In 1865 publiceerde de Britse econoom William Stanley Jevons het boek The Coal Question. Zijn stelling: hoe efficiënter we steenkool gebruiken, hoe meer steenkool we uiteindelijk nodig hebben. Paradoxaal? Zeker! Maar wel logisch. Door efficiëntere machines werd steenkool goedkoper om te gebruiken, waardoor het op veel meer plekken werd ingezet. Het gevolg: het totaalverbruik aan steenkool steeg.

En dit patroon zien we overal. Bijvoorbeeld bij de opkomst van de telefoon. In de beginjaren waren complete netwerken van telefonistes nodig om gesprekken handmatig door te verbinden. Toen dat proces werd geautomatiseerd, verdwenen deze functies inderdaad. Maar in plaats van een daling in werkgelegenheid, explodeerde het telefoonverkeer. Bedrijven gingen vaker bellen, klantenserviceafdelingen groeiden, callcenters ontstonden en telefonische communicatie werd een integraal onderdeel van vrijwel elke organisatie. Het werk verdween niet, het veranderde én nam toe.

Ook bij mobiliteit zie je het effect. Motoren zijn zuiniger dan ooit, maar auto’s zelf zijn groter, zwaarder en met steeds meer. Het resultaat? We gebruiken meer brandstof dan ooit. Of kijk naar onze wegen: meer asfalt lijkt logisch om files op te lossen, maar leidt op termijn juist tot méér verkeer en… méér files.

Een laatste voorbeeld is e-mail. Ik weet nog goed toen ik tijdens mijn studententijd in 1995 mijn eerste email-adres kreeg. Daar scoorde je toen nog punten mee op feestjes. Het toppunt van efficiëntie. Minder papier, snellere communicatie. Maar in de praktijk? Er wordt tegenwoordig wel gezegd dat je gemiddeld 1,4 mails terugkrijgt voor elke mail die je stuurt (en zo voelt het ook). De gemiddelde werkdag begint tegenwoordig met een overvolle inbox en eindigt met een schuldgevoel over alles wat je niet hebt beantwoord. Slimmer communiceren werd méér communiceren.

En precies dat maakt het zo relevant voor de zorg. Want daar hoor ik regelmatig: ‘Als we robots of AI inzetten, wat betekent dat dan voor mijn baan?’  Het lijkt een logische zorg, maar wie de Jevons Paradox begrijpt, ziet dat het tegendeel meestal gebeurt.

Slimmere technologie maakt zorg efficiënter, goedkoper en toegankelijker. Daardoor groeit de vraag. En omdat de menselijke kant van zorg zoals empathie, interpretatie en creativiteit niet te vervangen is, verschuift het werk, in plaats van te verdwijnen. AI helpt artsen sneller diagnoses stellen. Robots ondersteunen bij logistiek of fysieke handelingen. Daardoor ontstaat ruimte voor échte aandacht, samenwerking en innovatie. En laten we eerlijk zijn: met de huidige personeelstekorten hebben we die ruimte hard nodig. Technologie maakt ons werk dus niet overbodig. Het maakt het anders. En vaak méér.

Nu hoor ik u al denken: ‘Moeten we dan niet juist stoppen met de introductie van AI en robots om te voorkomen dat we nóg meer zorgvraag creëren?’ Maar dan daag ik u uit om een wereld voor te stellen waarin u voor elk bankverzoek fysiek naar een bankkantoor moet. Of waarin u aan het einde van een lange werkdag nog moet zoeken naar contant geld in plaats van simpelweg even uw telefoon tegen een apparaat te houden. Het zijn innovaties die onze wereld fundamenteel veranderd hebben en die niemand meer zou willen terugdraaien. Ja, ze hebben ons gedrag veranderd. En ja, ze hebben werk verschoven. Maar ze hebben ook enorm veel gemak, snelheid én nieuwe functies opgeleverd. Precies dat is wat AI en robots ook in de zorg kunnen doen, mits we ze omarmen als hulpmiddel, niet als bedreiging. Niet om minder werk te doen, maar om beter werk te kunnen doen.

Dank voor de gastvrijheid en inspirerende bezoeken die mij op het idee brachten voor deze blog Driessen Groep, Avular en Zorgen met SARA!

Benieuwd naar nog meer voorbeelden en wilt u ook zelf aan de slag gaan met het leren van andere sectoren? Bestel dan mijn boek ‘Wat de zorg kan leren van … - 46 eyeopeners uit andere sectoren’ via deze link.