Wat de zorg kan leren van... natuur - deel 2

Deze blog is geschreven door Joris Arts.

Een paar maanden geleden was ik met een groep verpleegkundigen uit het Albert Schweitzer ziekenhuis op InnovatietripNL in de regio Rotterdam. Op het programma stond onder andere een bezoek aan BlueCity (010). BlueCity is dé innovatiehub voor circulaire economie. Hier komen circulaire veranderaars, pioniers en ondernemers samen om concrete oplossingen te ontwikkelen. Of je nu zoekt naar manieren om je duurzame impact te vergroten, zero-waste te leven of materialen te creëren die écht future proof zijn: hier gebeurt het!

Het is gevestigd in het voormalige zwemparadijs Tropicana en alleen dát al is een bezoek waard. De glijbanen zijn er nog, maar waar ooit kinderen op een zwemband naar beneden suisden, worden nu onder andere sportschoenen gemaakt van afgedankt fruit en piepschuimvervangers ontwikkeld op basis van schimmels.

BlueCity dankt zijn naam aan het boek The Blue Economy van Günter Pauli. We kennen inmiddels allemaal de termen ‘duurzaam’ en ‘groen’. Minder plastic, minder CO₂, biologisch eten. Allemaal goed natuurlijk, maar Blue Economy gaat een stap verder. Waar green vaak draait om minder schade doen, zegt blue: ‘Ga uit van wat je wél hebt, benut lokale grondstoffen, los meerdere problemen tegelijk op en doe dat zó slim dat je er ook nog werkgelegenheid mee creëert.’ Of zoals Pauli zelf zegt: ‘Don’t do less bad. Do more good!’

Er valt daarbij heel veel te leren van de beste uitvinder die er bestaat: de natuur! Ik schreef daar eerder al eens een blog over, maar er is meer dan voldoende inspiratie voor een deel 2. Bij BlueCity hoorde ik inspirerende voorbeelden, maar ook in The Blue Economy zelf staan tientallen cases. Ik geef graag een paar voorbeelden, omdat ze niet alleen briljant zijn, maar ook omdat ik meteen dacht: stel je voor dat we zó naar de zorg zouden kijken.

Koffiedik als start van een cascade

De natuur kent geen afval, alles is input voor iets anders en heeft een functie. Als je met deze mindset gaat kijken, zijn er geweldige dingen mogelijk. Een mooi voorbeeld is koffiedik. Iets wat we dagelijks weggooien. Tot iemand bedacht: daarop kun je oesterzwammen kweken waar je heerlijke bitterballen van kunt maken. U heeft ze ongetwijfeld wel eens gegeten. Maar daar stopt het niet! Na de oogst worden de resten van de oesterzwammen gebruikt als veevoer. De mest van dat vee bevat organisch materiaal dat bacteriën weer kunnen afbreken tot nutriënten. En die nutriënten kunnen vervolgens weer worden gebruikt voor algen in het voorbeeld dat ik hierna bespreek. Meerdere schakels, allemaal lokaal, allemaal waardevol. Wat ooit afval was, wordt voedsel, grondstof, energie en werk.

Ook in de zorg kun je prachtige cascades bouwen. Denk bijvoorbeeld aan afdelingen waar patiënten, cliënten, medewerkers én de buurt samen waarde creëren. Etensresten uit het verpleeghuis worden omgezet in biogas, waarmee de eigen kas verwarmd wordt en groenten groeien voor in de keuken. Of wat simpeler: een ziekenhuis dat regenwater opvangt om de toiletten door te spoelen. Helemaal laagdrempelig? Een GGZ-instelling die oud meubilair laat opknappen door een lokale sociale werkplaats. Waar liggen in uw organisatie de kansen voor zulke slimme kringlopen?

3D-printen met algen

Algen groeien razendsnel, hebben nauwelijks iets nodig behalve licht, CO₂ en water, en kunnen vrijwel overal ter wereld geteeld worden. Dat maakt algen een ideale grondstof voor een circulaire toekomst. Onderzoekers hebben ontdekt hoe ze van algen biologisch afbreekbare ‘bio-inkt’ kunnen maken, die perfect geschikt is voor 3D-printers. Daarmee kunnen uiteenlopende producten worden gemaakt: van verpakkingen en voedsel tot zelfs medische toepassingen zoals fotosynthetische huid bij huidtransplantaties. De voordelen zijn enorm: bij de productie wordt niet alleen nauwelijks energie en ruimte gebruikt, maar de algen nemen ook CO₂ uit de lucht op. Waar traditionele kunststoffen bijdragen aan vervuiling en microplastics in het milieu, zijn materialen van algen volledig composteerbaar. Dit biedt kansen voor sectoren zoals zorg en logistiek, die nu nog sterk afhankelijk zijn van plastic verpakkingen en disposables. Dankzij 3D-printen met algen zouden zorgorganisaties in de toekomst bijvoorbeeld hun eigen medische hulpmiddelen, verbandmiddelen en chirurgische materialen kunnen produceren. Duurzaam, lokaal en precies op maat gemaakt. Zo ontstaat uit een simpele waterplant een innovatie met wereldveranderende potentie.

Termietenheuvels als inspiratie voor gebouwen zonder airco

Een laatste voorbeeld zijn termietenheuvels, die je veel ziet in Afrika. Ondanks extreme hitte buiten, creëren termieten binnen in hun heuvels een perfect constante temperatuur. Hoe? Door slimme natuurlijke ventilatie en een zorgvuldig ontwerp van gangen en openingen. Architect Mick Pearce gebruikte precies dit natuurlijke principe bij het ontwerpen van het Eastgate Centre in Zimbabwe. Dit imposante gebouw van ruim 30.000 m² heeft geen traditionele airconditioning nodig. Dankzij een ingenieus systeem van openingen, kanalen en schoorstenen circuleert frisse lucht continu door het gebouw, waardoor het binnenklimaat comfortabel blijft. Het resultaat is spectaculair: een energieverbruik dat maar liefst 90% lager ligt dan vergelijkbare gebouwen met traditionele koelsystemen. Naast de forse energiebesparing levert dit een enorme CO₂-reductie op en is het gebouw goedkoper in onderhoud. Voor sectoren zoals de zorg biedt dit concept grote kansen. Wat als zorgorganisaties zouden werken met dit soort natuurlijke ventilatiesystemen? Minder kosten, een gezondere omgeving voor patiënten en medewerkers en bovenal een prachtig voorbeeld hoe leren van de natuur écht loont. Win – win – win!

De natuur heeft de blauwdruk allang klaarliggen. Het enige dat wij hoeven te doen, is iets vaker onze organisatie of kantoor uit te lopen en écht goed te kijken. Als zelfs koffiedik, algen en termieten onze zorg slimmer, duurzamer en gezonder kunnen maken, waar wachten we dan nog op?

Dank voor het geweldige bezoek en de inspirerende rondleiding BlueCity (010)!

Benieuwd naar nog meer voorbeelden en wilt u ook zelf aan de slag gaan met het leren van andere sectoren? Bestel dan mijn boek ‘Wat de zorg kan leren van … - 46 eyeopeners uit andere sectoren’ via deze link.