Wat de zorg kan leren van... Chili

Deze blog is geschreven door Joris Arts.

Kent u het boek Het Chili Dieet van Wouter Cornet? Geen kookboek vol pittige recepten die goed zijn voor de lijn, maar een fascinerend verslag van hoe Chili een van de grootste problemen van deze tijd durfde aan te pakken. Ik heb het met veel plezier gelezen en kan het u aanbevelen!

Het verhaal begint al in 1991, toen Guido Girardi, arts én politicus, de verantwoordelijkheid kreeg voor de luchtvervuiling in Santiago. De situatie was uitzichtloos. Bedrijven betaalden liever boetes dan werkelijk iets te veranderen aan de luchtkwaliteit. Girardi bedacht iets geniaals: maak het zichtbaar! Hij deelde bedrijven in drie categorieën in: rood voor bedrijven die zwaar vervuilend waren en daar niks aan deden, geel voor bedrijven die wel stappen zetten en groen voor bedrijven die het netjes op orde hadden. Vervolgens publiceerde hij deze indeling, zodat iedereen kon zien hoe vervuilend de bedrijven waren.

Binnen zes maanden waren er geen rode bedrijven meer en na een jaar waren ze allemaal groen! Niet omdat de regels strenger werden, maar omdat de publieke opinie keihard werkte. Geen enkel bedrijf wilde openlijk te boek staan als vervuiler. De les: maak het zichtbaar, want reputatieschade doet meer pijn dan een boete.

Jaren later paste Girardi dezelfde logica toe op een ander groot probleem: obesitas. Chili was inmiddels uitgegroeid tot een van de dikste landen ter wereld. Suiker, zout en vet zaten verstopt in bijna alles wat in de supermarkt lag. En dus bedacht hij wetgeving om dat zichtbaar te maken.

Deze wetgeving er door krijgen was een lang en zwaar proces. De voedingsindustrie vocht terug met alles wat ze had. Er werden rechtszaken aangespannen, politici geïntimideerd, tegenstanders persoonlijk aangevallen. Alles om te voorkomen dat hun macht zou worden ingeperkt. Het duurde negen jaar voordat de wet eindelijk van kracht werd.

En toen, in 2016, verschenen ze: de zwarte waarschuwingsstickers! Vier categorieën: hoog in suiker, hoog in zout, hoog in verzadigd vet en hoog in calorieën. En die stickers kwamen pontificaal op de voorkant van de verpakking. Niet verstopt in kleine lettertjes, niet weggemoffeld in een ingewikkeld schema of vaag keurmerk, maar groot en onmiskenbaar zichtbaar voor iedereen.

Soms had een product wel vier stickers tegelijk. Zoals ketchup bijvoorbeeld. Iedereen weet dat het niet gezond is, maar wie had gedacht dat je met één fles vier keer de mist in ging?

Het effect was geweldig. Consumenten begonnen producten met stickers te mijden. En producenten, die zagen dat hun verkoop kelderde, gingen aan de slag om die stickers kwijt te raken. Minder suiker in ontbijtgranen, minder zout in soepen, minder vet in broodbeleg. In korte tijd werd het aanbod gezonder.

Vooral bij producten waar je het niet van verwachtte, was de impact groot. Ontbijtgranen en melkdrankjes met een smaakje bleken suikerbommen. Mensen ontdekten dat pas door de stickers en maakten andere keuzes. Het resultaat: minder verkoop en gezondere alternatieven.

Maar Chili stopte daar niet. Producten met stickers mochten ook geen reclame meer maken. En ze mochten geen speelgoed meer meeleveren, zodat een Happy Meal ook écht gewoon een maaltijd werd en geen speeltjesverzamelactie. En er kwam een suikertaks: hoe meer suiker, hoe hoger de belasting.

Het mooie? De doemscenario’s die de voedingsindustrie continu had geschetst, kwamen niet uit. De economie stortte niet in, de banen verdwenen niet. Integendeel: vijf jaar later bleek er geen negatief effect te zijn op werkgelegenheid. Wat wél veranderde: miljoenen mensen kregen een eerlijker kans om gezonder te leven.

En dat is de kracht van dit verhaal: het mes snijdt aan twee kanten. Consumenten leerden betere keuzes maken én producenten werden gedwongen om gezonder te produceren. En het resultaat was dat de obesitascijfers voor het eerst daalden, terwijl ze in bijna alle andere landen bleven stijgen.

En Nederland?

In Nederland ligt de supermarkt nog altijd vol met producten die in Chili meteen vier zwarte stickers zouden krijgen. We hebben de Nutri-Score, maar die is niet verplicht en vaak verwarrend. Een product met veel suiker kan zomaar een groene B krijgen. Zeg nou zelf: wie wordt daar wijzer van?

Stel je eens voor dat we in Nederland hetzelfde zouden doen als Chili. Duidelijke, verplichte waarschuwingen op de voorkant. Geen kindermarketing meer voor producten met een sticker. Geen speelgoed dat kinderen verleidt om ongezond te eten. En een suikertaks die producenten stimuleert om gezondere keuzes te maken. Natuurlijk is dat niet 1-2-3 geregeld. Maar zouden we niet gezamenlijk al wat eerste stappen kunnen zetten?

Er is al veel mogelijk. Kijk eens in uw eigen koelkast en in de tabel onderaan deze blog: hoeveel producten zouden in Chili een zwarte sticker krijgen? Alleen al die bewustwording kan je keuzes veranderen. Scholen en sportverenigingen kunnen hetzelfde doen: maak het zichtbaar voor kinderen welke snacks gezond zijn en welke niet. Werkgevers kunnen in hun bedrijfsrestaurant een simpel stickersysteem introduceren. En supermarkten? Die zouden morgen al kunnen experimenteren met een ‘zonder-sticker-schap’ of fruit bij de kassa in plaats van chocola. Kleine stapjes, maar met mogelijk groot effect. Zo zetten we samen het vliegwiel in gang en laten we zien dat verandering niet pas hoeft te beginnen met een wetsartikel, maar ook gewoon met wat er vandaag in ons boodschappenmandje ligt.

En ondertussen moet Den Haag natuurlijk ook aan de slag! Er zijn al genoeg landen die als voorbeeld kunnen dienen voor het voorbereiden en aannemen van met Chili vergelijkbare wetten.

Kijk vooral eens op https://chilidieet.nl voor meer informatie én om het zeer inspirerende boek te bestellen!

Grenzen voor de waarschuwingsstickers

Benieuwd naar nog meer voorbeelden en wilt u ook zelf aan de slag gaan met het leren van andere sectoren? Bestel dan mijn nieuwe boek ‘Wat de zorg nog meer kan leren van …’ via deze link.