Innovatiecafé Duurzaamheid in de zorg: verminder CO2-uitstoot en afval

Zorg voor Innoveren en Zorginnovatie.nl organiseerden op 4 april 2024 een netwerkbijeenkomst, voor zorginnovatoren en betrokkenen in het Bartholomeus Gasthuis in Utrecht. Tijdens dit innovatiecafé stond de vraag hoe we de zorg duurzamer kunnen maken centraal. Een aantal sprekers presenteerden de resultaten van onderzoeken in dit kader. Maar er waren ook voorbeelden van oplossingen in de praktijk, een paneldiscussie en de traditionele afsluitende netwerkborrel.

Dagvoorzitter Suzanne Verheijden, strategisch innovatieadviseur bij Buro StrakZ, modereerde dit eerste Innovatiecafé van 2024, dat als thema Duurzaamheid in de zorg meekreeg. Ze stelde bij de opening van de middag wat vragen rond duurzaamheid aan de deelnemers om in de stemming te komen. Ook bood Suzanne de gelegenheid aan een aantal willekeurige deelnemers om hun initiatieven op het gebied van duurzaamheid kort te pitchen.

Green Deal Duurzame Zorg 3.0

De eerste sprekers van dit middagprogramma waren Ype van Strien (Programmacoördinator Duurzaamheid en Gezondheid) en Eline Attema (Coördinator Green Deal Duurzame Zorg 3.0), beiden werkzaam bij het Ministerie van VWS. 

Ype lichtte in zijn presentatie ‘Duurzaamheid in de zorg: van papier naar praktijk’ toe hoe VWS kijkt naar het bredere thema van duurzaamheid. Hij stelde dat ons land in principe een goed zorgstelsel heeft, dat dagelijks veel cliënten van zorg voorziet. Maar dat dat ook enkele negatieve effecten heeft op de volksgezondheid en het klimaat. Zo worden bij de productie van medicijnen veel grondstoffen verbruikt, en vraagt het verwarmen en koelen van gebouwen enorm veel van ons elektriciteitsnet. Onze zorg veroorzaakt 7% van de Nederlandse CO2-uitstoot. Als we daarin niet ingrijpen, creëren we daarmee onbedoeld de patiënten van morgen. 

VWS is er mede voor verantwoordelijk dat ons zorgstelsel beschikbaar blijft, ook voor latere generaties. Maar dan wel met minimale impact op klimaat en milieu. De zorgvraag zal door klimaatverandering ook veranderen; bijvoorbeeld door de steeds warmere zomers. Klimaatverandering zorgt ook voor nieuwe risico’s. De ecologisch slimme opslagplaatsen van regenwater voor drogere periodes, worden broedplaatsen voor dengue en malaria. 

De plannen voor een duurzamere zorg zijn er maar de uitwerking is nog niet concreet, want het is best een ingewikkeld verhaal, benadrukte Ype. Wat betreft de regels voor het op de markt brengen van medicijnen moet bijvoorbeeld wellicht op Europees niveau gekeken worden.

De bijdrage van Eline belichtte hoe VWS probeert de zorg te vergroenen. Niet alleen, maar met partners via de Green Deal. Zo’n 10 jaar geleden startte het besef dat ook zorgpartijen moeten bijdragen aan tegengaan klimaatverandering. Dat leidde tot de Green Deal, waarvan er nu versie 3.0 is. De eerste twee edities richtten zich vooral op bewustwording en partijen overtuigen. Nu wordt de stap gezet naar concrete acties. 

De Green Deal 3.0 bestaat uit 5 pijlers:

• Gezondheidsbevordering van patiënt, cliënt en medewerker:
  Ook via leefomgeving; hoe groener, hoe sneller mensen genezen.
• Vergroten van bewustwording en kennis:
  Aan de bron beginnen, duurzaamheid in opleidingen opnemen, zoals de Groene Zorg Alliantiebeoogt.
• Reduceren CO2-uitstoot:
  Via de bredere energietransitie, die als doel heeft in 2050 uitstootneutraal te zijn. Ook mobiliteit (van patiënten) is hierin een aandachtspunt.
• Minder primair grondstoffengebruik en bijdragen aan circulaire economie:
  Bijvoorbeeld de uitdaging om verpakkingen aan te passen.
• Verminderen milieubelasting door medicijnen:
  Gepaster voorschrijven, een andere ketenaanpak opzetten.

Een herbruikbare vacuümextractor

Dieuwertje Drexhage is co-founder van LAYCO. De missie van dat bedrijf is om herbruikbare medische apparatuur te ontwikkelen om de zorg te verduurzamen en wereldwijd beter toegankelijk te maken. Hun eerste product is een gebruiksvriendelijke en herbruikbare vacuümextractor, vela®. Vacuümextractie wordt gebruikt in de tweede fase van een bevalling, wanneer er problemen optreden bij moeder of baby. 

Dieuwertje beschreef de werking van de vela. Bij vacuümextractie wordt een cup op het hoofdje van de baby geplaatst en vacuüm gezogen, waardoor de hulpverlenen mee kan trekken tijdens de weeën van de moeder om de bevalling veilig te laten verlopen. Een studie in Oeganda toont aan dat het gebruik van vacuümextractie het aantal doodgeboortes met 25% kan laten dalen.

LAYCO ontwikkelde in drie jaar, samen met 200 gynaecologen wereldwijd, de vela. Deze vacuümpomp is gemakkelijk te demonteren, kan door 1 persoon bediend worden en kan 100 keer hergebruikt worden. Dat verkleint de impact op het milieu. Maar hergebruik betekent ook desinfecteren en steriliseren; stappen waarbij veel energie nodig is.

Bij het gebruik van vela wordt toch een vermindering van CO2-uitstoot van 40% bereikt, vergeleken met de meest gebruikt disposable pomp en 98% minder afval. Daarnaast zouden jaarlijks 100.000 levens gered kunnen worden.

Duurzaam innoveren in acute zorg

Binnen het Radboudumc leidt Tim Stobernack een onderzoekstraject dat zich richt op het in kaart brengen van de milieu-impact van zorgtrajecten op de spoedeisende hulp, operatiekamers en intensive care. Trajecten rond sepsis-patiënten en trauma werden bekeken, net als bypass- en staaroperaties. 

De zorg in ons land stoot meer uit dan alle Nederlandse huishoudens samen. Fijnstof en broeikasgassen ontstaan door productie en transport van medicijnen en hulpmiddelen. Daarnaast levert de zorg straling en toxisch afval op. Ook de productie van kleding van zorgmedewerkers, hun vervoer, het gebruik apparatuur en de voeding van patiënten hebben een footprint. Net als de inzet van verwarming en airco in zorginstellingen. In dat kader wil de instelling overstappen op 100% groene energie. 

Radboudumc is inmiddels overgegaan op het implementeren van een aantal maatregelen: 

• Plastic bedhoezen vervangen door wasbare exemplaren
• Bewuster en daardoor minder gebruik van plastic handschoenen
• Meer gebruik van niet-steriel gaas waar mogelijk 

Daarnaast kijkt de instelling naar de mogelijkheid om tijdens operaties niet altijd de hart-longmachine te gebruiken. Ook wordt nagedacht over vervoerbeleid. Bijvoorbeeld de fiets vaker inzetten, zelfs voor patiënten als die naar het ziekenhuis komen. En daarnaast artsen dichterbij hun werk te laten wonen.

Ook een bijna voordehand liggende benadering kan helpen; preventie. Want gezonde mensen hebben minder ingrepen nodig en belasten het milieu daardoor minder.

Paneldiscussie

Aan de hand van een aantal stellingen gingen de sprekers met elkaar én met de deelnemers van dit innovatiecafé in gesprek. Zoals over hoe we verzekeren dat de kwaliteit van zorg gewaarborgd blijft bij overgang op duurzamer methodes. Zoals Tim de uitdaging verwoorde: “Hoe kunnen we de zorg goed houden, maar beter in termen van milieu en klimaateffecten.” Waarop uit het publiek de roep kwam om omdenken: “Verbéter de zorg door duurzaam te werken”. 

Ook werden er opinies uitgewisseld over wanneer het milieu belangrijker kan zijn dan onze gezondheid, over passende zorg en of zorg wel altijd gewenst is. En dat leidde tot wat discussie over onderzoek naar kosteneffectiviteit van zorg en gezondheidswinst in het algemeen.

Quizzen en netwerken

Het plenaire programma werd afgesloten met een informele quiz met - vanzelfsprekend - duurzame prijzen. Er waren een gerecyclede bokaal en appels van Hollandse bodem voor de drie deelnemers die de meeste vragen over cijfers rond duurzaamheid goed wisten te beantwoorden. Daarna volgde de netwerkborrel; het traditionele moment om nieuwe contacten te leggen, ideeën te bespreken en plannen te maken. 

Het volgende Innovatiecafé staat gepland op 10 oktober. Houd deze website in de gaten voor meer informatie daarover.